अविरल वर्षाले निम्त्याएको क्षति

समाचार विश्लेषण
काठमाडौँ । अहिले काठमाडौँ उपत्यका लगायत देशभर वर्षाको अवस्था छ । एक हप्ता यता कहीँ हल्का त कहीँ भारी वर्षा हुँदै आएकोमा विहीबारदेखि भने निरन्तर वर्षा भइरहेकछ  । यो वर्षाका कारण कहाँ कहाँ के कस्तो क्षति भयो भन्ने विवरणहरू अब आउन थाल्नेछन् । भक्तपुरमा त यो बर्खा दुई दुई पल्ट डुबान भएको छ । हिजो दिनभरि र रातभरि परेको पानीले भक्तपुरको थिमी तथा बालकोट क्षेत्र डुबानमा परेको छ । यसअघि पनि केही हप्ताअघिको भारी वर्षाका कारण यो क्षेत्र डुबानमा परेको थियो । तर अहिले पनि वर्षा कायम रहेकाले डुबानबाट स्थानीय बासिन्दाले तत्काल राहत पाउने सम्भावना देखिन्न । तराई सबैभन्दा बढी डुबानमा पर्ने गर्दछ । यसपल्ट पनि तराईका डुबानका खबर अब आउन थाल्नेछन् ।

नेपाल विभिन्न खाले प्राकृतिक विपद् र जोखिमका हिवाबले निकै संवेदनशील मानिन्छ । संयुक्त राष्ट्रसङ्घीय निकाय, विश्व बैङ्क तथा अन्य क्षेत्रबाट भएको अध्ययनअनुसार विश्वका १९८ मुलुकमध्ये नेपाल भूूकम्पीय जोखिमको ११ औँ र पानीजन्य प्रकोपको जोखिमको ३० औँ स्थानमा रहेको छ । यो अध्ययनले ९७ प्रतिशत नेपाली कुनै न कुनै प्रकारको जोखिममा रहेको पनि देखाएको छ । खडेरी, भूकम्प, महामारी, आगलागी, बाढी, पहिरो, चट्याङ, हुरी जस्ता प्रकोप नेपालमा हुने गरेका छन् ।
सामान्यतया, नेपालले प्रकोपका घटनाबाट वार्षिक करिब एक हजारभन्दा बढी नागरिक गुमाउनुका साथै औषतमा एक अर्ब २० करोड ८० लाख बराबरको आर्थिक क्षति व्यहोरिरहेको छ । पछिल्लो समयमा प्रकोपको प्रवृत्ति र आवृत्तिमा भएको परिवर्तन र वृद्धिले प्रकोपका घटना दोहोरिने र क्षतिको मात्रा बढ्ने क्रम निरन्तर रहेको छ ।
बर्खायाममा भने नेपाल बाढी, पहिरो र डुबानका कारण वर्षेनीजसो समस्यामा पर्दै आएको छ । केही दिनयता भइरहेको वर्षा अझै केही दिन जारी रहने मौसम भविष्यवाणीले बाढी, पहिरो र डुबानका समस्या देखिने निश्चितप्रायः भएको छ । मौसम विज्ञान विभागको मौसम पूर्वानुमान महाशाखाले आगामी ३ दिनका लागि आज (साउन २०, २०७५ मा) जारी गरेको भविष्यवाणीलाई आधार मान्दा अझै केही दिन वर्षा कायम रहनेछ ।

त्यसो त जाजरकोटको सदरमुकाम खलङ्गामा अविरल वर्षाका कारण पहिरोले घर पुरिँदा ९ जनाको ज्यान गएको दुःखद खबर मिडियामा छाएको छ । घटनाको पूर्ण विवरण अझै आउने क्रममै छ ।

नेपाल सरकार, गृह मन्त्रालयले जारी गरेको तथ्याङ्क अनुसार २०७५ साल बैशाखदेखि अहिलेसम्म प्राकृतिक प्रकोपमा परी देशभरमा ४७० जनाको ज्यान गएको छ । ७६ जना वेपत्ता भएका छन् भने २२४६ जना भाइते भएका छन् । प्राकृतिक विपद्बाट झण्डै २ अर्बको क्षति भएको छ । तर यसपल्टको अविरल वर्षा कायमै रहेकाले अझै ठूलो जनधनको क्षति हुने अनुमान गर्न सकिन्छ ।

नेपाल सरकारसँग यो मनसुनमा पानीजन्य विपद्मा उद्धारका लागि देशभरमा ९ वटा मोटरबोट, २२ वटा रेस्क्यू र्याफ्ट, २५ वटा गोताखोर सामग्री र १३ वटा ह्याभी इकयुप्मेन्ट रहेको जानकारी गृह मन्त्रालयले दिएको छ । यसैगरी विपद् व्यवस्थापन तालिम केन्द्रबाट तालिमप्राप्त ११४२ जनशक्ति रहेको छ । देशका सातै प्रदेशमा गरी १३०५ जना सुरक्षाकर्मी २४ सै घण्टा सतर्क अवस्थामा खटाइएको समेत गृह मन्त्रालयले जानकारी दिएको छ । यो तथ्याङ्क विपद् व्यवस्थापनका लागि निकै सानो हो ।

पानीजन्य विपद्को सम्भावित जोखिमलाई ध्यानमा राखी सङ्घीय सरकारले मनसुन आपत्कालीन कार्ययोजना, २०७५ जारी गरेको छ । यो योजनामा आपत्कालीन अवस्थाको सामना गर्न र उद्धारलाई प्राथमिकतामा राखेको भए पनि साधन र स्रोतको पर्याप्त व्यवस्था गर्न नसकेका कारण यो पूर्ण प्रभावकारी नहुने सङ्केत देखिएको छ । तर, बाढीको पूर्व जानकारी दिने प्रविधि भने प्रभावकारी देखिएको छ । मौसम विज्ञान विभाग र जल उत्पन्न प्रकोप नियन्त्रण विभागको संयुक्त प्रयासमा मौसम र बाढी भविष्यवाणी गर्ने प्रणालीले भने नदी किनारका बासिन्दाहरूको ज्यान र धन जोगिन मद्दत पुगेको देखिन्छ ।

तर हरेक साल आइरहने चक्रीय विपद्लाई पहिलेको अनुभव समेतका आधारमा सरकारका तर्फबाट व्यवस्थापन गर्न जुन कदम चाल्नुपर्ने हो, त्यस्तो भने हुन सकेको छैन । विपद् व्यवस्थापनका तीन वटा चरण हुन्छन्ः पूर्व तयारी, राहत उद्धार र पुनस्र्थापन । यी तीन चरणमध्ये पनि पूर्व तयारी महत्वपूर्ण हुने गर्छ जसको हामीकहाँ कमी छ । त्यसो त राहत उद्धार र पुनस्र्थापनामा पनि हामी कमजोर नै छौँ भन्ने विगतबाटै देखिँदै आएको छ । यसपल्टको आपत्कालीन कार्ययोजना २०७५ पनि साधन, स्रोत र दक्षताको अभावभित्रै निरन्तरता धान्न बनाइएको यसको अध्ययन गर्दा देखिन्छ ।