सुफिज्म र बुध्दिज्मको सेरोफेरोका बहसमा नेपाली सहभागिता

सार्क क्षेत्रका लेखक र साहित्यकारहरुलाई जम्मा गरेर दक्षिण एसियाली लेखकहरुको संगठन, फोसवालले सम्मेलन गर्ने गर्दछ । यसले फेब्रुअरी २२ देखि २४, २०१९ मा सुफिज्म र बुध्दिज्मसम्बन्धी सम्मेलन (जात्रा) सफलतापूर्वक आयोजना ग¥यो । यसपालिको कार्यक्रम भारतको नयाँ दिल्लीमा साहित्य एकेडेमीको सहयोगमा आयोजना भएको हो ।

अघिल्लोपल्ट जस्तै यसपालिको सम्मेलनमा पनि पाकिस्तानका सर्जकको उपस्थिति शून्य नै रह्यो । बंगलादेश, अफगानिस्तान र श्रीलंकाका टोली जम्बो थिए । नेपालबाट १२÷१३ जनाको नाम स्वीकार गरिएको भए पनि जम्मा ६÷७ जनामात्र सरिक हुनसक्यौं ।

सम्मेलनमा नेपालका पुराना गुरु अभि सुवेदीलाई खोज्ने प्रशंसक थुप्रै थिए । अर्का हस्ति श्रीधर गौतम र सुमन पोखरेलको पनि अनुपस्थिति थियो । रामदयाल राकेश, केशव सिग्देल, सिन्धु रिजाल, अनुपम रोशी, भिष्म उप्रेती तथा एकप्रसाद दुवाडीका कवितामा श्रोता जोडले ताली पिट्दै थिए ।

आधा जतिले पहिलोपटक सहभागी जनाउँदै थिए । भुटान र अफगानिस्तानको टोलीमा पनि केही सदस्य नयाँ भेटिए । केही सेसनका अध्यक्ष थिएनन भने केहीका वाचक पूरै अनुपस्थित भएकाले बारम्बार उद्धोषकले कविता वाचनका लागि बोलाउँदै गरेको सुनिन्थो ।

जाँदाजाँदै के पनि थाहा पाइयो भने नेपाल वायुसेवाका नयाँ जहाजका सेवा र गुणस्तर एअर इण्डियाका जहाजका भन्दा राम्रा र अब्बल रहेछन् । समय पनि जम्मा १ घन्टा १५ मिनेट जतिमात्र लाग्दोरहेछ काठमाडौँबाट नयाँ दिल्ली पुग्न । खाना र सत्कार पनि हाम्रोतिर नै राम्रो ।

वाइल्ड कार्ड इन्ट्री गरेका तिब्बती मूलका कवि तेन्जिङ क्षुन्दुले माहोल तताउनुभयो । धर्मशालामा जीवनको अधिकांश उर्बर समय बिताउनु भएका तेन्जिङको रिफ्युजी कविता एकदमै मर्मस्पर्शी थियो । धर्मशालामा बर्सने मुसलधारे पानीको वर्णन अनि आफू बुद्ध अनुयायी भएकाले शत्रुलाई मार्न असमर्थ हुनुपरेको हुँदा सिपाही बाबुप्रति घात गरेको कविता कम रोमाञ्चक थिएन ।

उहाँले करिब आधा दर्जन कविता वाचन गरेर हाम्रो ध्यान र सपोर्ट आफूतिर तान्ने प्रयास गर्नुभयो । “म कुनै काम गर्दिन, मात्र आफ्ना कविता बेचेर गुजारा गर्दैछु !”, उहाँले हाकाहाकी भन्नुभयो । उहाँले आफूलाई सांस्कृतिक फ्रि तिब्बत अभियानको सदस्य भनिरहँदा वास्तविकतामा चाहिँ कुम्फु मास्टर जस्तै हुलियाका देखिनुभएको थियो ।

हामी धेरैले उहाँका किताब किन्यौं किनकि एउटा सर्जकको साधनाको कदर गर्नु हामी सबैको कर्तब्य थियो । उहाँलाई बंगलादेशकी एक प्राध्यापकले तुरुन्तै उतातिरको सम्मेलनमा पनि बोलाउने वचन दिनुभयो ।

उहाँको किताब “कोरा” पढ्दा थाहा भयो– उहाँ त त्यही सुपरम्यान (तिब्बतका भगत सिंह) हुनुहुँदो रहेछ, जसले २००२ मा सनसनी मच्चाउनु भएको थियो । चीनका उतिबेलाका प्रधानमन्त्री झु रोङजी बसेको होटेलको १४ औँ तलामा पुगेर “फ्रि तिब्बत” लेखिएको ब्यानर र तिब्बतको झन्डा देखाउनु भएको थियो । उहाँप्रति सहानुभूतिको बाढी अझ बढेर आयो । अरु गुरिल्ला युद्ध लड्छन् तर उहाँ कलमको युद्ध लड्नु हुँदोरहेछ ।

कार्यक्रमको अर्को विशेषता भनेको लेखक फोरम– फोसवालकी अध्यक्ष अजीत कौर, जसलाई धेरैले दिदी वा माता भनेर पुकार्छन्, आफ्नो बिरामी अवस्थामा पनि सहभागीहरुको हौसला बढाउन हलमा तीन दिन नै उपस्थित हुनुभयो । विशेषगरी बिहानको सेसनमा उहाँको सक्रिय सहभागिता रहन्थ्यो । अनि उहाँको भाइचरा र शान्ति कायम गर्ने मनसुवा भएको भाषण पनि रोचक तथा प्रेरक थियो ।

वन्धुत्व विस्तारको कामनासंगै आयोजना भएको सम्मेलनबाट फर्केको भोलिपल्ट बिहानै पाकिस्तानमा गरिएको भनिएको बमबारीले फेरि झसङ्ग बनायो । हामी सबैले त त्यहाँ भाइचारा, सद्भाव, आदर, समानता तथा शान्तिका उद्योषहरु घन्काएका थियौं । सायद जसले त्यो सुन्नुपर्ने हो तिनीहरु यस्ता सम्मेलनमा हुँदैनन् तर जो ज्ञानी छन् उनीहरुलाई नै ज्ञानको बुटी बाँडिन्छ । सायद यस्तै हुन्छ अन्त पनि ।

अंग्रेजी भाषामा गर्नु पर्ने भएपनि केही भारतीय र अफगानी कविले हिन्दी र फारसी भाषामा कविता वाचन गरे । अर्को कुरा के भने बोल्ने मान्छेको मुखमा लगाम लगाइएको पनि पाइएन यसपल्ट । एउटै समस्या भनेको यसपाली सांस्कृतिक टुरको आयोजना आयोजकले नगरेका कारण पहिलो पटक दिल्ली गएका लेखकलाई बडो चटारो भयो । कार्यक्रम सकिनेबित्तिकै वा सुरु हुनु केही समयपूर्व हतारहतार अटोमा हान्निएर वरिपरिको भ्रमण गर्नुपर्ने बाध्यता । यही कारण हुनसक्छ– हल भरिएका थिएनन्, प्रायः सेसनमा ।

बारखम्बा रोडमा रहेको होटेलमा राखिएकाले गर्दा वरिपरिका इण्डियागेट, संसद्भवन, चाँदनीचोक, लालकिल्ला, लोटस टेम्पल र अक्षरधामको तीर्थ त गरियो, तर एकदम छोटो र अधुरो जस्तो । साँझमा संसद्भवन नजिक बालिने मनमोहक बत्ती हेर्न सयौँ पर्यटक जम्मा भएका बेला पनि प्रधानमन्त्रीको भ्रमण हुँदा बाटोमा १०÷१५ मिनेट रोकिनुपर्दा लाग्यो यताका राजा पनि उस्तै रहेछन् । केही समयपछि तीन वटा हेलिकप्टरले दिएको पहरा र लगत्तै तीन वटै लडाकु प्लेन उडाउँदै गरिएको रखबारीले कतै ठूलो युद्धको तयारी त होइन भनी खुब कुतुहल भयो ।

जाँदाजाँदै के पनि थाहा पाइयो भने नेपाल वायुसेवाका नयाँ जहाजका सेवा र गुणस्तर एअर इण्डियाका जहाजका भन्दा राम्रा र अब्बल रहेछन् । समय पनि जम्मा १ घन्टा १५ मिनेट जतिमात्र लाग्दोरहेछ काठमाडौँबाट नयाँ दिल्ली पुग्न । खाना र सत्कार पनि हाम्रोतिर नै राम्रो ।

कविता र अनुसन्धानपत्र प्रस्तुतिसँगै बेलुकीखेर फिल्म÷डकुमेन्ट्रीहरुको प्रदर्शन गरिए । अर्को रमाइलो त के भने बंगाली कविका प्रस्तुतिमा भिडियो र पावरप्वाइन्टहरु प्रयोग गरिँदा सुनमा सुगन्ध थपियो । यसले दिक्क मानेर सुन्नु पर्ने लामा भाषाणहरुलाई थप प्रभावकारी बनाउन मद्दत गरेको पाइयो ।

पहिले पहिले जस्तो सहभगीहरु जहाजबाटै जानुपर्ने बाध्यता नभए पनि यति धेरै पाहुना अनुपस्थित हुनुले के संकेत गर्छ ? आयोजकले समीक्षा गर्दै होलान् । समग्रमा सार्क क्षेत्र अनि समग्र संसारमा शान्ति स्थापना र भाइचारा बाड्ने उद्देश्यले बर्सेनि आयोजना गरिने यस्ता सम्मेलन प्रशंसनीय नै हुन्छन् । फोसवालकी अध्यक्ष अजीत कौरले यस्तो संकल्प र प्रयाश गर्ने हुनाले उहाँ प्रशंसाकी पात्र हुनुभयो । आगामी वर्षहरुमा पाकिस्तानका समकक्षीलाई समेत उपस्थित गराउन सक्नुभयो भने उहाँको हाइट अझ अग्लिने कुरामा सन्देह छैन ।

वन्धुत्व विस्तारको कामनासंगै आयोजना भएको सम्मेलनबाट फर्केको भोलिपल्ट बिहानै पाकिस्तानमा गरिएको भनिएको बमबारीले फेरि झसङ्ग बनायो । हामी सबैले त त्यहाँ भाइचारा, सद्भाव, आदर, समानता तथा शान्तिका उद्योषहरु घन्काएका थियौं । सायद जसले त्यो सुन्नुपर्ने हो तिनीहरु यस्ता सम्मेलनमा हुँदैनन् तर जो ज्ञानी छन् उनीहरुलाई नै ज्ञानको बुटी बाँडिन्छ । सायद यस्तै हुन्छ अन्त पनि ।