संखुवासभा जिल्लाले प्राप्त गरेको एउटा कर्मठ योद्धा, प्रचुर मात्रामा अभिवृत्ति (कुनै वस्तु प्राप्तिका लागि दृष्टिकोण) बोकेर हिड्ने एउटा सरल व्यक्ति, विकास प्रेमी, लगनशील र विश्वासिलो, दृढताले भरिपूर्ण हरि वैरागी दाहाल अब हामी बीच हुनुहुन्न । वास्तविकता नै हो मानिस जन्मिएपछि मर्नु पर्छ । तर, बैरागीको मरण सबै हिसावले हतारमा भयो । उमेरको हिसाबले, अभिभावकको हिसावले, विकास प्रेमीको हिसाबले, जिल्ला र राष्ट्रको श्रीवृद्धिमा टेवा पु¥याउने हिसावले । मान्छेको जीवनका भोगाइहरु आ–आफ्नै प्रकारका हुन्छन् । यो स्वभाविक पनि हो । हरि बैरागीको जीवन भोगाई अलि भिन्न थियो । उहाँको मन मस्तिष्कमा देश विकासका योजनाहरु थिए, साना जलविद्युतबाट नोपलका सबै गाउँ–घर झलमल्ल पार्ने र उद्योगधन्दा खोल्ने परिकल्पनाहरु थिए । यसैलाई उहाँले जीवन पद्धति बनाउनु भएको थियो ।
हरि बैरागी दाहाल संखुवासभा जिल्लाको मादीमा जन्मनु भएको थियो । जिल्लामा सबैको प्यारो नेताका रुपमा स्थापित उहाँलाई विरोध गर्ने विपक्षी पनि थिएनन् । उहाँ २०५१ सालमा तत्कालीन नेकपा एमालेको तर्फबाट भारी मत ल्याएर सांसद बन्नुभयो । देशको नीति निर्माणमा योगदान दिनुभयो ।
कसैको अहित नचिताउने, विकासका काममा सबैको सहयोग चाहिन्छ भन्ने धारणा राख्ने बैरागीले साना जलविद्युत विकासको अभियान चलाउनु भयो । सरकारले बाहेक अरुले यो काम गर्न सक्तैन भन्ने सोच बोकेर विरोध गर्नेहरुलाई उहँले अरुण हाइड्रो पावर प्रा.लि. मार्फत् संखुवासभाको पिलुवा खोलाको पानीबाट विजुली निकालेर झलमल्ल पार्दै जवाफ दिनु भयो । यसपछि नै हो व्यक्तिले पनि विजुली निकाल्न सक्छ, इच्छाशक्ति हुनुपर्छ गर्न नसक्ने हुदैन भन्ने सोचको विकास भएको । वास्तवमा साना जलविद्युत विकासको अगुवा बनेर वैरागीले धेरैलाई बाटो देखाउनु भयो । यसपछि भने उहाँलाई पछ्याउने धेरै निस्किए ।
साना जलविद्युत मात्र होइन केबुल कार, पोखरी, बाटो, बगैंचा, स्कुल खेल मैदानको निमाण गर्ने योजना पनि उहाँले ल्याउनु भएको थियो । सुनाउँदै हुनुहुन्थ्यो– धरानबाट भेडेटारसम्म केबुलकार निर्माण गर्ने, संखुवासभा तुम्लिङटारमा सभाखोलालाई व्यवस्थित गर्दै विशाल पोखरी निर्माण गर्ने र बोटिङ सेन्टर बनाएर पर्यटटक भित्र्याउने, चैनपुरमा विश्वकै अग्लो कृष्णको मूर्ति निमाण गर्ने लगायतका योनजाका बारेमा ।
दृढ इच्छा शक्ति थियो, योजनाहरु थिए, जाँगर, जोस् र होस थियो । तर, सबै कुराको संयोजन भए पनि समयको संयोजनमा मानिस फेल हुँदोरहेछ । समयले पर्खिएन । बैरागीलाई ६२ वर्ष कै उमेरमा लिएर गयो । स्वभाविक रुपमा परिवार माथि बज्रपात भयो, पीडाले छटपटाए आफन्तहरु भावविह्ल भए, जिल्ला शोकमा डुब्यो, देशले विकास प्रेमी अगुवा नेता गुमायो । हरि बैरागी दाहालले आफ्ना योजना, सपना र गर्दै गरेका अधुरा कामहरु यही समाजलाई छोडेर जानुभयो । जनताका आफन्त बैरागीले मिल्के तिनजुरे क्षेत्रलाई गुराँसको राजधानीका रुपमा विकास गर्न सबैलाई आव्हान गर्नु भएको थियो । त्यसका लागि उहाँले अगुवाई गर्नु भयो । धेरैलाई विश्वास नलाग्न सक्छ, कतिपयले विर्सीसके होलान तर वैरागीसँगै हिड्नेहरुले विर्सिएका छैनन् । कोशी–लासा राजमार्ग र मध्य पहाडी लोकमार्गको परिक्लपनाकार उहाँ नै हुनुहुन्थ्यो ।
सुन हेपिङ नाम गर्नु भएका व्यक्ति नेपालका लागि चीनका राजदूत भएर आउनु भएको थियो उहाँ (सुन हेपिङ) लाई बैरागीले जोगमनीदेखि किमाथाङ्कासम्म मोटर बाटो निर्माण गरिदिन अनुरोध गर्नुभयो । राजदूतले म पहिला अध्ययन गर्छु त्यसिपछि उचित ठहरिएमा हाम्रो सरकारलाई भन्न सक्छु भन्ने जवाफ दिनुभयो । त्यसको केही दिनपछि राजदूत सुन हेपिङलाई लिएर हरि बैरागी, वर्तमान प्रमुख निर्वाचन आयुक्त दिनेस थपलिया र खाँदवारी नगरपालिका तत्कालीन मेयर स्व. किरण शाक्य र मसमेत खाँदवारी गएका थियौं । दुई दिनको छलफल पछि हामी काठमाण्डौ फर्कियौं । राजदूतले आफ्नो सरकारसँग सल्लाह गर्नुभएछ । चीन सरकारले जोगमनी किमाथाङ्का मोटरबाटो निर्माण गरिदिने तर नेपाल सरकारले चीन सरकारलाई बाटो निर्माणका लागि अनुरोध पत्र लेख्नु पर्ने कुरा राजदूतले बैरागीलाई बताउनु भयो । अब बैरागीको दौडधुप पत्र लेखाउन तिर सुरुभयो । तर, दक्षिणतिर मुख फर्काएर बसेको सरकारले उत्तर तिरको कुरै सुन्न मानेन । भर्खरै प्राप्त गरेको प्रजातन्त्र नै गुम्छ भन्ने ठान्यो । खाँदवारी नगरपालिकाका तत्कालिन मेयर स्वर्गीय किरण शाक्य, हरि बैरागी लगायतको दौडधुप तत्कालीन अवस्थामा काम नलागे पनि अहिले भएको कोशी राजमार्ग निर्माण उहाँहरुको परिकल्पना, दौडधुप र मिहिनेत खेर गएन भन्ने लागेको छ ।
इतिहास कसैले बङ्ग्याउनु हुदैन । नेपालको सप्तकोशी नदीमा जलयातायात सञ्चालन गर्ने पहिलो व्यक्ति पनि हरि बैरागी दाहाल नै हुनुहुन्थ्यो । उहाँले चतरादेखि तुम्लिङटारसम्म मोटरबोट पनि पु¥याउनु भयो । उहाँलाई यी सबै विकास कार्यमा साथ दिनुभएको थियो खाँदबारी नगरपालिकाका प्रथम मेयर स्वर्गीय किरण शाक्यले । यसोभन्दा कतिपयको चित्त दुख्न सक्छ । तर, वास्तविकता यही हो । उज्यालो संखुवासभाका प्रणेता, धरान भेडेटार केबुलकारका संस्थापक र विकास प्रेमी नेता हरि बैरागी नै हुनुहुन्थ्यो । वास्तव वैरागीमा कल्पनाशीलताको प्रचुर खानी थियो ।
यसपछि बैरागीले मध्य पहाडी लोकमार्गको अबधारणा ल्याउनु भयो । धेरै अगाडिको कुरा हो काठमाण्डौ सोह्र खुट्टेको एउटा होटलमा मध्य पहाडी लोकमार्ग बारे हरि बैरागीको अध्यक्षतामा छलफल कार्यक्रम भएको थियो । उक्त कार्यक्रमको प्रमुख अतिथि हनुहुन्थ्यो नेकपा एमालेका तत्कालीन महासचिव माधव कुमार नेपाल । धेरैलाई विश्वास लागेकै थिएन पहाडी लोकमार्ग बन्छ भन्ने कुरा । तर, अहिले त्यो धमाधम निर्माण हुँदैछ । यता उत्तर दक्षिण राजमार्गहरु पनि धमाधम निर्माण हुँदैछन् । कतिपयले भन्न सक्छन् समयले ल्याएको विकास हो भनेर । तर, बैरागीले समयभन्दा अघि नै अवधारणा प्रस्तुत गरीसक्नु भएको थियो । अर्थात् उहाँकै सपना अहिले साकार हँुदैछ ।
इतिहास कसैले बङ्ग्याउनु हुदैन । नेपालको सप्तकोशी नदीमा जलयातायात सञ्चालन गर्ने पहिलो व्यक्ति पनि हरि बैरागी दाहाल नै हुनुहुन्थ्यो । उहाँले चतरादेखि तुम्लिङटारसम्म मोटरबोट पनि पु¥याउनु भयो । उहाँलाई यी सबै विकास कार्यमा साथ दिनुभएको थियो खाँदबारी नगरपालिकाका प्रथम मेयर स्वर्गीय किरण शाक्यले । यसोभन्दा कतिपयको चित्त दुख्न सक्छ । तर, वास्तविकता यही हो । उज्यालो संखुवासभाका प्रणेता, धरान भेडेटार केबुलकारका संस्थापक र विकास प्रेमी नेता हरि बैरागी नै हुनुहुन्थ्यो । वास्तव वैरागीमा कल्पनाशीलताको प्रचुर खानी थियो । उहाँ भन्ने गर्नुहुन्थ्यो, नेपालको सबैभन्दा धनी जिल्ला संखुवासभा हो । अनि ब्याख्या गर्नु हुन्थ्यो– यही जिल्लाको हिमाली उपत्यकामा विश्वका दुर्लभ पुतली, पंक्षी, पत्थर, जडिबुटी, लालिगुराँस र वनस्पतिहरु छन् । हामीमा जाँगर भयो भने नेपाललाई नै संखुवासभा जिल्लाले पाल्छ ।
वैरागीमा कल्पना गर्ने क्षमता मात्र थिएन त्यस कल्पनालाई साकार पार्ने जाँगर, उत्साह र अगुवाई गर्ने क्षमता पनि थियो । नेपाललाई संवृद्ध बनाउने हो भने कृषि, जलविद्युत, पर्यटन र जडिबुटीको क्षेत्रमा फड्को मार्नु पर्छ भन्ने बैरागी निरत्नर कार्यन्वयनमा ध्यान दिनु हुन्थ्यो । कपास केशर र किसानलाई बढी फाइदा हुने ड्रागन फ्रुट लगायत फलफुल र नगदे वाली लगाउन किसानलाई सुझाव दिने बैरागी वास्वतमा समृद्ध नेपाल निर्माणमा २० वर्ष अघिदेखि नै लाग्नु भएको थियो ।
विभिन्न संघ संस्थामा आवद्ध वैरागी नेपाल–भियतनाम मैत्री समाजका अध्यक्ष हुुनुहुन्थ्यो । उहँले नेपलका धेरै व्यक्तिलाई विकास कार्यमा लाग्न प्रेरणा दिनु भएको छ । कतिपय व्यक्ति उहाँकै प्रेरणाले अहिले आफ्नो कर्मक्षेत्रमा क्रियाशिल रहेका छन् । उहँँको पछिल्लो र ठूलो योजना थियो– सभा तालको निर्माण । त्यो अहिले सुरु भएको छैन । तुम्लिङटारमा सामुदायिक अस्पताल, पूर्वमा सबैभन्दा अग्लो बुद्ध मूर्तिको निर्माण, केशर खेती र ड्रागन फ्रुटको उत्पादन लगायतमा काम गर्ने उहाँको योजना अहिले पनि अधुरै छ । यसलाई पुरा गर्ने दायित्व कसैन कसैले लिनै पर्छ ।
अन्त्यमा, हरि बैरागी दाहाल वित्नु भएको आज १३ औं दिनको पुण्य तिथिमा उहाँप्रति भावपूर्ण श्रद्धासुमन अर्पण गर्दछु । साथै शोकसन्तप्त परिवारजनमा गहिरो समवेदना व्यक्त गर्दछु ।